Uit “gelekte” interne documenten blijkt dat Frontex, het Europees agentschap voor de bewaking van de Europese buitengrenzen en kusten, vluchtelingen doelbewust laat verdrinken. Sinds het begin van dit jaar sterven er dagelijks zeven mensen bij hun poging de Middellandse Zee over te steken …

Auteur : Max Vancauwenberge

Lees op Solidaire

“Op dit eigenste moment zijn we bezig met een tiental reddingsoperaties in de nationale wateren. Sinds deze ochtend hebben wij een duizendtal mensen gered. Wij stellen ons één vraag: waar is de Europese Unie? Waar zijn de lidstaten?” Dat vraagt Stefano Argenziano, operationeel manager van Artsen Zonder Grenzen (AZG) zich af.¹

Onderzoeksjournalist Zach Campbell kent het antwoord op die vraag. Hij heeft de hand weten te leggen op interne documenten van Frontex waarin staat dat de schepen van het Europees agentschap opzettelijk ver buiten de maritieme zones blijven waar de overgrote meerderheid van de boten schipbreuk lijden. Zijn artikels² zijn gepubliceerd in The Intercept, het onlinetijdschrift dat journalist Glenn Greenwald oprichtte om de affaire-Snowden aan het licht te brengen.

Zeven mensen per dag verdrinken

In oktober 2013, nadat enkele schipbreuken op korte tijd voor de kust van het Italiaanse eiland Lampedusa het leven hadden gekost aan meer dan 500 mannen, vrouwen en kinderen, startte Italië met de operatie Mare Nostrum. Daarvoor werden aanzienlijke middelen uitgetrokken, met een budget van 9,5 miljoen euro. Zo slaagde Italië erin meer dan 155.000 mensen uit de zee te redden. Maar Italië kreeg veel te weinig steun kreeg van de Europese Unie en de andere lidstaten en zette daarom de operatie in november 2014 stop.³

Daarop ging de Europese Commissie van start met operatie Triton, een operatie waaraan de 21 lidstaten en landen deelnemen die zich bij de Schengenzone hebben aangesloten. Die operatie had echter nooit de ambitie om operatie Mare Nostrum te vervangen. De belangrijkste doelstelling was het bewaken van de grenzen, ook al is men wettelijk verplicht hulp te verlenen aan schepen in nood. Het budget voor de operatie is trouwens aanzienlijk minder hoog – 2,9 miljoen euro tegen 9,5 voor operatie Mare Nostrum – en de schepen patrouilleren niet in de internationale wateren waar de meeste schipbreuken plaatsvinden.

Een interne brief⁴ die Frontex in november 2014 aan de Italiaanse overheid stuurde, leert ons dat de toenmalige directeur van Frontex meldde dat zijn schepen niet mochten worden opgeroepen voor reddingsoperaties op zee buiten de Italiaanse maritieme wateren, ook al is het volgens maritiem recht verplicht een schip in nood te helpen. Operatie Triton heeft sindsdien meer budget en interventiemiddelen gekregen, maar begeeft zich nog altijd niet in de maritieme zones waar de meeste mensen verdrinken.

Er is maar één Europese operatie – operatie EUNavFor/Sophia – die dicht bij de Libische wateren vaart. Met die operatie wil men de mensensmokkel een halt toeroepen en de operatie beschikt over verschillende militaire schepen en ook helikopters en drones. Dankzij dat materieel kan men op elk moment in real time weten of mensen de Middellandse Zee proberen over te steken en of hun vaartuig die reis aankan. Die informatie wordt echter niet doorgegeven aan de Italiaanse autoriteiten en ook niet aan de ngo’s.

Daardoor zijn er alleen al dit jaar 663 mensen⁵ tijdens hun overtocht verdronken, dat is zeven mensen per dag.

Frontex neemt ngo’s onder vuur

Als Frontex niet in de wateren vaart waar de meeste mensen verdrinken, dan doen ngo’s zoals Artsen Zonder Grenzen dat wel. Die worden dan echter onder vuur genomen door Frontex. In een recent interview in de Duitse krant Die Welt⁶ bevestigde Fabrice Leggeri, de huidige directeur van Frontex, dat “men moet vermijden de criminele netwerken en mensensmokkelaars in Libië te steunen door de migranten te dicht bij de Libische kust op te pikken”.

Op 21 maart jongstleden nam onze staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) die stelling over en beschuldigde hij Artsen Zonder Grenzen ervan “aan mensensmokkel te doen”. Veel mensen reageerden gechoqueerd en op vraag van premier Michel stemde Theo Francken ermee in zijn uitlatingen te “nuanceren”. “Hoe kun je dat soort uitlatingen nuanceren?” vroeg PVDA-volksvertegenwoordiger Raoul Hedebouw zich af in het parlement. “Hij vraagt AZG die mensen niet uit het water te halen. Hoe kun je ‘een beetje’ verdrinken? Die uitlatingen zijn onaanvaardbaar!”

De staatssecretaris heeft zijn standpunt niet echt bijgesteld. In een interview met De Morgen bevestigde Francken eens te meer dat de aanwezigheid van ngo’s die reddingsoperaties uitvoeren “een soort magneet” is voor vluchtelingen. “Dat aanzuigeffect bestaat onmiskenbaar wél. Waarom vertrekken al die mensen? Als je een ticket koopt voor zo’n bootje, koop je ineens ook een toegangsticket tot Europa.”⁷ zegt hij.

Minder reddingsoperaties = meer verdrinkingen

Een studie van onderzoekers Elias Steinhilper en Rob Gruijters van de universiteit van Oxford⁸ bkomt tot de conclusie dat dat aanzuigeffect een mythe is. De twee onderzoekers vergeleken de periodes met veel reddingsoperaties met de periodes waarin er weinig waren. Zij concluderen dat reddingsoperaties geen enkele invloed hebben op het aantal mensen dat de oversteek probeert te maken. Als de reddingsoperaties verminderen zal dat er alleen toe leiden dat het aantal verdrinkingen zal toenemen, verklaren de twee onderzoekers.

Francken sluit zich echter liever aan bij het advies van Frontex. Hij beschouwt het agentschap immers als “een belangrijke stem. Die mensen staan op het terrein. Dat is toch even belangrijk als één onderzoek van één professor aan een universiteit?”⁹

De enige echte manier om een eind te maken aan de verdrinkingen is de opvang in de regio zelf te verbeteren en wettelijke, gegarandeerde toegangsprocedures uit te werken, gebaseerd op duidelijke criteria, om naar Europa te kunnen reizen en daar internationale bescherming te genieten. Er moeten humanitaire corridors gecreëerd worden. Zodat mensen die in Europa asiel en bescherming willen aanvragen niet langer hun leven op het spel moeten zetten en hun toevlucht tot mensensmokkelaars moeten nemen.